Clone of Η κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη έως το 2023 – Επισκόπηση και αξιολόγηση των αναδυόμενων απειλών και των νέων εξελίξεων (Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2023)

ΠΑΝΤΟΥ, ΤΑ ΠΑΝΤΑ, ΟΛΟΙΗ
πρόκληση της σύνθετης αντιμετώπισης των σύγχρονων προβλημάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά

Οι παράνομες ουσίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή υγεία και ασφάλεια

Ένα βασικό μήνυμα από την ανάλυση της ευρωπαϊκής έκθεσης για τα ναρκωτικά του 2023 είναι ότι ο αντίκτυπος της χρήσης παράνομων ουσιών παρατηρείται πλέον σχεδόν παντού στην κοινωνία μας. Σχεδόν οτιδήποτε με ψυχοδραστικές ιδιότητες έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί ως ναρκωτικό. Αυτό σημαίνει ότι όλοι, άμεσα ή έμμεσα, μπορούν να επηρεαστούν από τη χρήση παράνομων ουσιών και από τα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν.

Η κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη το 2023 – επισκόπηση

Η διαθεσιμότητα των περισσότερων παράνομων ουσιών παραμένει υψηλή

Από την ανάλυση των δεικτών που σχετίζονται με την προμήθεια των ευρέως χρησιμοποιούμενων παράνομων ουσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση προκύπτει ότι η διαθεσιμότητα ουσιών όλων των τύπων παραμένει υψηλή. Η αγορά χαρακτηρίζεται πλέον από τη σχετικά εκτεταμένη διαθεσιμότητα ενός ευρύτερου φάσματος ουσιών, οι οποίες διατίθενται συχνά με υψηλή δραστικότητα ή καθαρότητα. Εξακολουθούν να εντοπίζονται μεγάλες κατασχέσεις ναρκωτικών που διακινούνται στην Ευρώπη σε διατροπικά εμπορευματοκιβώτια, με τις εμπορικές αλυσίδες εφοδιασμού να αποτελούν βασικό στόχο για τη διείσδυση ομάδων οργανωμένου εγκλήματος. Η Ευρώπη παραμένει επίσης σημαντικός χώρος παραγωγής ορισμένων ουσιών, ιδίως συνθετικών ναρκωτικών και κάνναβης.

Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία στη διαθεσιμότητα και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών δημιουργεί νέες προκλήσεις για την υγεία και την πολιτική

Η υψηλή διαθεσιμότητα ναρκωτικών ουσιών συνοδεύεται από μεγαλύτερη ποικιλομορφία των ουσιών στην παράνομη αγορά, εκθέτοντας τους καταναλωτές σε ευρύτερο φάσμα ψυχοδραστικών ουσιών. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται νέα συνθετικά ναρκωτικά, για τα οποία οι γνώσεις σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία είναι συχνά περιορισμένες. Το γεγονός αυτό εγείρει ανησυχίες σχετικά με τις δυνατότητες μεγαλύτερης χρήσης παράνομων ουσιών εν γένει και τους αυξημένους κινδύνους που συνδέονται με κάποιες από αυτές. Τα άτομα που χρησιμοποιούν ουσίες ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο δυσμενών συνεπειών στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων δηλητηριάσεων και θανάτων, μέσω της -ενδεχομένως εν αγνοία τους- χρήσης υψηλότερης δραστικότητας ή νέων ουσιών, ή συνδυασμών ουσιών που χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα και των οποίων οι αλληλεπιδράσεις ενδέχεται να αυξάνουν τις πιθανές βλάβες για την υγεία.

Τεκμηριωμένες και συνδυασμένες παρεμβάσεις μπορούν να αποβούν αποτελεσματικές, αλλά συχνά δεν είναι επαρκώς διαθέσιμες

Μολονότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις γνώσεων, η έρευνα και οι επενδύσεις στην ανάπτυξη υπηρεσιών σημαίνουν ότι στους τομείς της πρόληψης των ναρκωτικών, της θεραπείας, της μείωσης της βλάβης και της στήριξης της ένταξης κατανοούμε πλέον καλύτερα ποιες παρεμβάσεις ενδέχεται να είναι αποτελεσματικές. Ο αλληλένδετος χαρακτήρας των προβλημάτων που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών και άλλα πολύπλοκα θέματα κοινωνικής πολιτικής σημαίνει επίσης ότι αναγνωρίζεται περισσότερο η ανάγκη για πιο ολοκληρωμένες και συνολικές απαντήσεις. Επομένως, απαιτούνται συνέργειες στη χάραξη πολιτικής και τις υπηρεσίες σε σημαντικούς τομείς, όπως η στήριξη της στέγασης, η γενική υγειονομική περίθαλψη, οι εξειδικευμένες υπηρεσίες για τις ανάγκες νεότερων και μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων, η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και η παροχή υπηρεσιών στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Ωστόσο, τόσο η διαθεσιμότητα ειδικών παρεμβάσεων για τα ναρκωτικά όσο και τα παραδείγματα άρτια ανεπτυγμένων και ολοκληρωμένων μοντέλων φροντίδας και περίθαλψης είναι εξαιρετικά ανομοιογενή σε ευρωπαϊκό επίπεδο και, σε πολλές χώρες, απαιτείται η ενίσχυσή τους και στους δύο αυτούς τομείς.

Ανταπόκριση σε πιο ποικίλες και σύνθετες ανάγκες

Αυξανόμενη υποστήριξη για την εφαρμογή τεκμηριωμένων μέτρων πρόληψης της χρήσης ουσιών

Η πρόληψη της χρήσης ουσιών αποσκοπεί στην αποτροπή ή την καθυστέρηση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών. Μπορεί επίσης να βοηθήσει όσους έχουν αρχίσει να κάνουν χρήση ουσιών να αποφύγουν την ανάπτυξη διαταραχών που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών. Ωστόσο, ιστορικά, δεν έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές όλες οι προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται σε αυτόν τον τομέα και το ενδιαφέρον για τον εντοπισμό και την εφαρμογή τεκμηριωμένων προγραμμάτων πρόληψης έχει αυξηθεί. Η επίτευξη αυτού του στόχου υποστηρίζεται πλέον από τη δημιουργία μητρώων παρεμβάσεων πρόληψης, από πρωτοβουλίες κατάρτισης και από την ανάπτυξη κριτηρίων ποιότητας. Το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την Πρόληψη έχει σχεδιαστεί για τη βελτίωση της συνολικής αποτελεσματικότητας των προσπαθειών στον τομέα της πρόληψης. Περισσότερα από 25 κράτη μέλη της ΕΕ και γειτονικές χώρες διαθέτουν πλέον εθνικούς εκπαιδευτές του ευρωπαϊκού προγράμματος πρόληψης. Οι προσπάθειες πρόληψης υποστηρίζονται επίσης από το Xchange, ένα ευρωπαϊκό ηλεκτρονικό μητρώο αξιολογημένων παρεμβάσεων πρόληψης.

Η παροχή υπηρεσιών για τη μείωση των βλαβών πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω

Η χρήση παράνομων ουσιών προκαλεί μια σειρά από οξείες και χρόνιες βλάβες και αποτελεί αναγνωρισμένο παράγοντα που επιβαρύνει καθολικά τις διαταραχές χρήσης ουσιών. Σχετικά μέτρα μείωσης των βλαβών, όπως η θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών και η παροχή αποστειρωμένου εξοπλισμού σε άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι συμβάλλουν σημαντικά στο έργο της φροντίδας υγείας. Ωστόσο, η κάλυψη και η πρόσβαση σε αυτά τα είδη παρεμβάσεων παραμένουν ανεπαρκείς σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ σε σύγκριση με τις εκτιμώμενες ανάγκες. Ορισμένες χώρες έχουν επίσης επενδύσει σε νεότερες υπηρεσίες, όπως οι χώροι εποπτευόμενης χρήσης ουσιών, προγράμματα παροχής ναλοξόνης κατ’ οίκον και εγκαταστάσεις ελέγχου ουσιών. Η διαθεσιμότητα αυτών των υπηρεσιών παραμένει πιο περιορισμένη. Επιπλέον, υπάρχει γενικά μειωμένη συναίνεση μεταξύ των χωρών σχετικά με τον βαθμό στον οποίο τα μέτρα αυτά αποτελούν κατάλληλες λύσεις. Ως εκ τούτου, υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω έρευνες και μελέτες αξιολόγησης προκειμένου να ενισχυθεί η βάση τεκμηρίωσης που απαιτείται για τις διαβουλεύσεις σε επίπεδο χάραξης πολιτικής στον τομέα αυτόν.

Η ταχέως εξελισσόμενη κατάσταση του προβλήματος της χρήσης ουσιών στην Ευρώπη εγείρει νέες προκλήσεις για τη μείωση των βλαβών και την ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους

Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία στη διαθεσιμότητα και τη χρήση ουσιών δημιουργεί επίσης νέες προκλήσεις για την ανάπτυξη και την εφαρμογή υπηρεσιών με στόχο τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών. Οι υπηρεσίες αυτές είναι απαραίτητες για τον περιορισμό των κινδύνων για την υγεία που προκύπτουν από τα διάφορα πρότυπα χρήσης, τις νέες ουσίες και τους συνδυασμούς ουσιών. Υπάρχει, για παράδειγμα, η ανάγκη να διερευνηθεί ποιες παρεμβάσεις συνιστούν αποτελεσματικές προσεγγίσεις μείωσης των βλαβών από τη χρήση ουσιών, είτε πρόκειται για συνθετικά οπιοειδή, συνθετικές διεγερτικές ουσίες, νέα είδη προϊόντων κάνναβης, είτε για «διασχιστικές» ουσίες όπως η κεταμίνη. Αυξανόμενη ανησυχία προκαλούν οι συνέπειες της εν αγνοία χρήσης ουσιών υψηλής δραστικότητας ή συνδυασμών ουσιών. Για τα συγκεκριμένα ζητήματα, βασικά θέματα στη χάραξη πολιτικής που χρειάζεται να ληφθούν υπόψη περιλαμβάνουν τις επικίνδυνες συμπεριφορές στις οποίες στοχεύουν οι υπηρεσίες μείωσης της βλάβης, την τεκμηρίωση που υποστηρίζει την ανάπτυξή τους και τον καθορισμό κριτηρίων ποιότητας για τη φροντίδα. Παράλληλα, υπάρχει επίσης ανάγκη ανάπτυξης αποτελεσματικών στρατηγικών ενημέρωσης σχετικά με τους κινδύνους οι οποίες θα προειδοποιούν τους χρήστες σχετικά με τους εξελισσόμενους κινδύνους σε αυτόν τον τομέα, ιδίως τους κινδύνους που συνδέονται με νέες ουσίες, αλληλεπιδράσεις ουσιών, προϊόντα υψηλής δραστικότητας ή τους τρόπους χρήσης.

Απαιτούμενη ενίσχυση για την επίτευξη των στόχων περιορισμού λοιμωδών νοσημάτων

Οι χρήστες ενέσιμων ουσιών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για την εμφάνιση λοιμώξεων όπως η ιογενής ηπατίτιδα Β και C (HVB και HCV) και ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV). Οι λοιμώξεις από τον ιό HIV που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών έχουν μειωθεί την τελευταία δεκαετία, αλλά υπάρχει ανησυχία ότι ο χαμηλός αριθμός νέων λοιμώξεων που παρατηρείται στα πιο πρόσφατα στοιχεία μπορεί να αντανακλά, εν μέρει τουλάχιστον, καθυστέρηση στη διάγνωση λόγω της διακοπής των εξετάσεων που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19. 

Υπάρχουν επίσης και άλλες ενδείξεις από τις οποίες προκύπτει ότι απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της εξάλειψης του AIDS και της επιδημίας της ιογενούς ηπατίτιδας στην Ευρώπη έως το 2030. Οι τοπικές επιδημικές εξάρσεις του HIV σε διάφορες πόλεις που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών αποτελούν χρόνιο πρόβλημα στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, γεγονός που υποδηλώνει ότι απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για τη μείωση αυτών των βλαβών. Πάνω από τα μισά νέα κρούσματα HIV σε χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών διαγνώστηκαν αργά, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο της σχετικής νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η παροχή βελονών και συρίγγων είναι σημαντική για τη μείωση της μετάδοσης της νόσου, αλλά λίγες μόνο χώρες επιτυγχάνουν επί του παρόντος τους σχετικούς στόχους που συνιστά ο ΠΟΥ. Σε πολλές χώρες υπάρχουν επίσης δυσκολίες στη διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων και θεραπείας του HCV, με αποτέλεσμα τη μη διάγνωση και τη μη θεραπεία αυτών των λοιμώξεων.

Απαιτείται ενίσχυση για τη διάθεση τοξικολογικών και ιατροδικαστικών δεδομένων που θα συμβάλλουν στην χάραξη πολιτικής και δράσεων

Η Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά του 2023 αναδεικνύει την αυξανόμενη σημασία των συνθετικών ναρκωτικών, την εμφάνιση νέων ουσιών, τις νέες πρακτικές παραγωγής στην αγορά ναρκωτικών, καθώς και το γεγονός ότι πολλές από τις βλάβες που συνδέονται με τη χρήση ουσιών επιδεινώνονται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ουσιών που χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα εν γνώσει ή εν αγνοία των χρηστών. Η συνεχιζόμενη ανίχνευση συνθετικών κανναβινοειδών μαζί με φυσικά κανναβινοειδή σε φυτικό υλικό εγείρει ανησυχίες. Όλα αυτά τα ζητήματα υποστηρίζουν ένα συμπέρασμα που διατρέχει όλη την ανάλυση που παρέχουμε φέτος: ότι οι πηγές ιατροδικαστικών και τοξικολογικών δεδομένων είναι βασικές για την κατανόηση των εξελίξεων τόσο στην αγορά των ουσιών, όσο και στις επιπτώσεις των μεταβαλλόμενων προτύπων χρήσης τους στην υγεία. Επί του παρόντος, οι πηγές αυτές δεν είναι επαρκώς διαθέσιμες, γεγονός που εμποδίζει την κατανόηση σημαντικών ζητημάτων, όπως ο ρόλος που διαδραματίζουν οι τρόποι χρήσης πολλαπλών ουσιών σε υπερβολικές δόσεις. Ωστόσο, αποτελεί θετική εξέλιξη ότι, από το 2024, ο νέος Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA) θα ξεκινήσει τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων με στόχο την ενίσχυση των δυνατοτήτων και των πηγών δεδομένων στον τομέα αυτό.

Συνέπειες του ουκρανικού πολέμου στην κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη

Πάνω από ένα χρόνο από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η χώρα παραμένει στη δίνη μιας ανθρωπιστικής κρίσης, καθώς η σύγκρουση προκάλεσε σοβαρές επιπτώσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Ο πόλεμος δυσχέρανε την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας των ναρκωτικών. Για την εξασφάλιση της συνέχειας της περίθαλψης των ατόμων που βρίσκονται σε θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών, το Υπουργείο Υγείας της Ουκρανίας έχει καθιερώσει συνεργασίες με μια σειρά μη κυβερνητικών οργανώσεων. Παράλληλα, Ουκρανοί εξακολουθούν να αναζητούν καταφύγιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι χώρες της ΕΕ χρειάστηκε να ενισχύσουν τις δυνατότητές τους προκειμένου να παρέχουν φροντίδα σε εκτοπισμένα άτομα με προβλήματα χρήσης ουσιών. Μία σημαντική εξέλιξη είναι η πρόσβαση σε υπηρεσίες μετάφρασης, καθώς και η αναγνώριση της ανάγκης για παράλληλη παροχή στέγασης, κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και για στήριξη για τη φροντίδα των παιδιών. Η καταστροφή βασικών υποδομών και η μεταβλητότητα των συγκρούσεων έχουν καταστήσει εξαιρετικά δύσκολη τη λειτουργία των συστημάτων παρακολούθησης στον τομέα των ναρκωτικών και την ανάλυση των αλλαγών στην κατάσταση της χρήσης εντός της Ουκρανίας. Από τις διαθέσιμες πληροφορίες προκύπτει ότι η διαθεσιμότητα ηρωίνης εντός της Ουκρανίας φαίνεται να έχει μειωθεί. Ωστόσο, η παραγωγή και η χρήση συνθετικών ναρκωτικών φαίνεται να έχει επηρεαστεί λιγότερο. Η διακίνηση ηρωίνης στην Ευρώπη μέσω της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου και μέσω του Εύξεινου Πόντου φαίνεται επίσης να έχει διαταραχθεί λόγω του πολέμου. Μια πιθανή συνέπεια της κατάστασης αυτής είναι η ενδεχόμενη αύξηση στη διακίνηση μέσω άλλων οδών που οδηγούν στην Ευρώπη.

Κάνναβη: νέες προκλήσεις για την πολιτική και την παροχή υπηρεσιών

Οι εθνικές πολιτικές για την κάνναβη και οι κανονιστικές προκλήσεις καθίστανται ολοένα και πιο πολύπλοκες 

Οι πολιτικές και οι ρυθμιστικές στρατηγικές που αφορούν την κάνναβη έρχονται ολοένα και περισσότερο αντιμέτωπες με τις νέες προκλήσεις που θέτουν οι νέες μορφές και χρήσεις της εν λόγω ουσίας. Οι εξελίξεις στον τομέα αυτό φαίνεται να επηρεάζονται εν μέρει από τη δημιουργία αγορών κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς στην αμερικανική ήπειρο και, εν μέρει, από το μεγαλύτερο εμπορικό ενδιαφέρον για την ανάπτυξη καταναλωτικών προϊόντων που περιέχουν εκχυλίσματα από φυτά κάνναβης. Το πεδίο εφαρμογής των εθνικών πολιτικών για την κάνναβη στην Ευρώπη διευρύνεται σταδιακά και περιλαμβάνει πλέον, εκτός από τον έλεγχο της παράνομης κάνναβης, επίσης τη ρύθμιση ορισμένων μορφών κάνναβης για θεραπευτικούς σκοπούς καθώς και εμπορικών προϊόντων που περιέχουν παράγωγα φυτών κάνναβης.

Απαιτούνται δεδομένα αναφοράς για την αξιολόγηση του αντικτύπου των πιθανών αλλαγών στη ρύθμιση της χρήσης κάνναβης 

Ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ αλλάζουν επίσης την πολιτική τους προσέγγιση όσον αφορά την ψυχαγωγική χρήση κάνναβης. Τον Δεκέμβριο του 2021, η Μάλτα θέσπισε νομοθεσία για την κατ’ οίκον καλλιέργεια και την ατομική χρήση κάνναβης, καθώς και τη συνεργασία μη κερδοσκοπικών ενώσεων για την καλλιέργειά της για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Η Γερμανία σχεδιάζει να επιτρέψει την καλλιέργεια κατ’ οίκον και από μη κερδοσκοπικές ενώσεις, το δε Λουξεμβούργο σχεδιάζει να επιτρέψει την κατ’ οίκον καλλιέργεια. Και στις δύο αυτές χώρες αναμένεται ότι το πλαίσιο για την πώλησή της θα αναπτυχθεί αργότερα. Οι Κάτω Χώρες εφαρμόζουν πιλοτικά ένα μοντέλο για τη δημιουργία κλειστής αλυσίδας εφοδιασμού με κάνναβη στα «coffee shops», ενώ η Τσεχία έχει επίσης ανακοινώσει έναν σχεδιασμό για ένα ρυθμιζόμενο και φορολογούμενο σύστημα διανομής της. Επιπλέον, η Ελβετία, μια χώρα που δεν είναι μέλος της ΕΕ, έχει αρχίσει να εγκρίνει πιλοτικές δοκιμές συστημάτων πωλήσεων ή άλλων συστημάτων διανομής για συγκεκριμένους κατοίκους ορισμένων πόλεων. Ανεξάρτητα από τη φύση οποιασδήποτε αλλαγής πολιτικής σε αυτόν τον τομέα, η αξιολόγηση των επιπτώσεών της θα εξαρτηθεί από την ύπαρξη αξιόπιστων δεδομένων αναφοράς που θα αποτελέσουν τη βάση για συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση.

Κατανόηση των επιπτώσεων της υψηλής διαθεσιμότητας και της χρήσης προϊόντων κάνναβης στη δημόσια υγεία

Η κάνναβη παραμένει η παράνομη ουσία που καταναλώνεται συχνότερα και, το 2021, οι ποσότητες ρητίνης κάνναβης και φυτικής κάνναβης που κατασχέθηκαν έφθασαν στο υψηλότερο επίπεδό τους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, γεγονός που υποδεικνύει τη συνεχιζόμενη υψηλή διαθεσιμότητα της εν λόγω ουσίας. Συνολικά, η φετινή ανάλυση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη καλύτερης κατανόησης των προβλημάτων που συνδέονται με τη χρήση κάνναβης και των υφιστάμενων τρόπων παραπομπής και επιλογών θεραπείας. Η κάνναβη φέρεται να ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό των νέων εισαγωγών για θεραπεία στην Ευρώπη, αλλά η κατάσταση φαίνεται αρκετά ανομοιογενής μεταξύ των χωρών, τόσο όσον αφορά την τρέχουσα κατάσταση όσο και τα συστήματα αναφοράς. Σε πρόσφατη ανασκόπηση του EMCDDA παρατηρήθηκε αυξημένη διαθεσιμότητα ψυχοκοινωνικών θεραπειών, π.χ. γνωσιακών συμπεριφορικών θεραπειών, σε όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα χρήσης κάνναβης. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, εξακολουθεί να είναι αναγκαία η καλύτερη κατανόηση του βαθμού στον οποίο τα άτομα που κάνουν χρήση κάνναβης αναζητούν βοήθεια για τα προβλήματά τους, καθώς και των υπηρεσιών που ενδέχεται να είναι κατάλληλες για την κάλυψη των αναγκών τους.

Διαφοροποίηση και νόθευση

Αυξάνεται επίσης η ποικιλία των προϊόντων κάνναβης που διατίθενται στην Ευρώπη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται προϊόντα υψηλής δραστικότητας και βρώσιμα προϊόντα, τα οποία έχουν συσχετιστεί με περιστατικά οξείας δηλητηρίασης στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων. Το 2021 καταγράφηκε συνολική αύξηση στις αναφορές όπου σε φυτική κάνναβη, εκτός από THC ή άλλα φυτικά κανναβινοειδή, ανιχνεύθηκαν και συνθετικά κανναβινοειδή. Το γεγονός αυτό έχει εντείνει τις ανησυχίες ότι προϊόντα κάνναβης, συνήθως χαμηλής περιεκτικότητας σε THC, νοθεύονται με υψηλής δραστικότητας συνθετικά κανναβινοειδή, αναδεικνύοντας τη σημασία της τοξικολογικής ανάλυσης για την ανίχνευση αυτών των ουσιών. Οι νοθευμένες ουσίες ενδέχεται να μοιάζουν με φυσική κάνναβη και, ως εκ τούτου, να πωλούνται καταχρηστικά ως κάνναβη σε ανυποψίαστους καταναλωτές. Ορισμένα συνθετικά κανναβινοειδή έχουν εξαιρετικά υψηλή δραστικότητα και έχουν συνδεθεί με θανατηφόρες και μη θανατηφόρες υπερβολικές δόσεις. Τα βρώσιμα προϊόντα κάνναβης είναι προϊόντα διατροφής, συνήθως «ζαχαρωτά» με έγχυση εκχυλίσματος κάνναβης, τα οποία διατίθενται ολοένα και περισσότερο στην ευρωπαϊκή παράνομη αγορά ουσιών από το 2021. Τα προϊόντα αυτά ενέχουν κινδύνους λόγω της περιεκτικότητάς τους σε THC και της πιθανότητας να εκληφθούν ως νόμιμα εμπορικά προϊόντα, ιδίως από τα παιδιά. Ορισμένα από αυτά τα βρώσιμα προϊόντα διατίθενται σε συσκευασίες παρεμφερείς με αυτές εμπορικών προϊόντων, ενώ ο εντοπισμός συνθετικών κανναβινοειδών σε ορισμένα δείγματα αύξησε περαιτέρω τις ανησυχίες για την υγεία σε αυτόν τον τομέα.

HHC – το πρώτο ημισυνθετικό κανναβινοειδές εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή αγορά παράνομων ουσιών

Η ποικιλομορφία στην αγορά κάνναβης αυξήθηκε περαιτέρω τον Μάιο του 2022, όταν το πρώτο ημισυνθετικό κανναβινοειδές, η εξαϋδροκανναβινόλη (HHC), αναγνωρίστηκε ως διαθέσιμο στην Ευρώπη. Η HHC είναι χημικά παρεμφερής με τη δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (δέλτα-9-THC), την κύρια ψυχοδραστική ουσία της κάνναβης, ενώ φαίνεται να έχει, σε γενικές γραμμές, παρόμοιες επιδράσεις. Ωστόσο, οι φαρμακολογικές και οι τοξικολογικές επιπτώσεις της HHC στον άνθρωπο δεν έχουν μελετηθεί λεπτομερώς. Κατά τη διάρκεια του 2022, η HHC εντοπίστηκε στα δύο τρίτα των κρατών μελών της ΕΕ, ενώ σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ διατίθεται εμπορικά και πωλείται ως «νόμιμη» εναλλακτική ουσία έναντι της κάνναβης. Η HHC μπορεί να ψεκάζεται ή να αναμιγνύεται με φυτική κάνναβη χαμηλής περιεκτικότητας σε THC, η οποία μπορεί να προσομοιάζει σε εμφάνιση και οσμή με την παράνομη κάνναβη. Περιέχεται, επίσης, σε προϊόντα ατμίσματος και προϊόντα διατροφής. Η HHC θεωρείται ότι συντίθεται από κανναβιδιόλη (CBD), η οποία με τη σειρά της εκχυλίζεται από κάνναβη χαμηλής περιεκτικότητας σε THC (hemp). Μετά από την εμφάνισή της, έχουν ανιχνευθεί και άλλα ημισυνθετικά κανναβινοειδή, γεγονός που υποδηλώνει εμπορικό ενδιαφέρον σε αυτόν τον τομέα. Η πρόσφατη εμφάνιση αυτών των μορφών κάνναβης και η έλλειψη εμπειρικών στοιχείων σημαίνουν ότι υπάρχει σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις αυτών των ουσιών στην ανθρώπινη υγεία.

Η κοκαΐνη και οι συνθετικές διεγερτικές ουσίες έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία

Ιστορικά υψηλά επίπεδα όσον αφορά τη διαθεσιμότητα της κοκαΐνης

Το 2021, τα κράτη μέλη της ΕΕ κατέσχεσαν την πρωτοφανή ποσότητα των 303 τόνων κοκαΐνης. Η διακίνηση μέσω των βασικών θαλάσσιων λιμένων της Ευρώπης μεγάλων ποσοτήτων κοκαΐνης σε διατροπικά εμπορευματοκιβώτια αποτελεί σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στην υψηλή διαθεσιμότητα αυτής της ουσίας στην Ευρώπη σήμερα. Η υψηλή διαθεσιμότητα κοκαΐνης σχετίζεται με την αύξηση τόσο προβλημάτων υγείας, όσο και των επιπέδων εγκληματικότητας, συμπεριλαμβανομένων των βίαιων εγκλημάτων που συνδέονται με την παράνομη αγορά ναρκωτικών. Οι κατασχέσεις μεγάλων ποσοτήτων της ουσίας αντικατοπτρίζουν επίσης τις αυξημένες προσπάθειες που καταβάλλουν οι αρχές επιβολής του νόμου για την παρεμπόδιση της διακίνησης μέσω των μεγάλων ευρωπαϊκών λιμένων. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ομάδες διακινητών επεξεργάζονται ολοένα και περισσότερο νέες προσεγγίσεις για τη μείωση του κινδύνου εντοπισμού. Υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν, για παράδειγμα, ότι επικεντρώνουν τη δράση τους σε δυνητικά πλημμελώς φυλασσόμενους μικρότερους λιμένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε γειτονικές χώρες. Υπάρχει επίσης πλέον μια καλά εδραιωμένη βιομηχανία δευτερογενούς παραγωγής κοκαΐνης στην Ευρώπη, η οποία διευκολύνει τη χρήση καινοτόμων μεθόδων διακίνησης, γεγονός που μπορεί να δυσχεράνει τον εντοπισμό της κοκαΐνης που κρύβεται σε εμπορικά φορτία.

Ολοένα και περισσότερα στοιχεία αποδεικνύουν τον αρνητικό αντίκτυπο της υψηλής διαθεσιμότητας της κοκαΐνης 

Η κοκαΐνη είναι πλέον η δεύτερη πιο συχνά αναφερόμενη ουσία τόσο με βάση τα πρωτοεμφανιζόμενα αιτήματα σε θεραπεία όσο και τα διαθέσιμα στοιχεία των τμημάτων επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων για περιστατικά οξείας δηλητηρίασης από ουσίες. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η συγκεκριμένη ουσία ενέχεται στο ένα πέμπτο περίπου των θανάτων από υπερβολική δόση το 2021. Λόγω μεθοδολογικών ζητημάτων, η θνησιμότητα που συνδέεται με την κοκαΐνη είναι πιθανό να μην αναφέρεται επαρκώς στα τρέχοντα σύνολα δεδομένων μας. Η αυξημένη διαθεσιμότητα φαίνεται επίσης να συνδέεται με ορισμένες ενδείξεις πιθανής διάχυσης της χρήσης κοκαΐνης σε πιο περιθωριοποιημένες ομάδες, σε ορισμένες δε χώρες αναφέρονται συναφώς η ενέσιμη χρήση κοκαΐνης και η χρήση κρακ. 

Συνθετικά διεγερτικά – διαφοροποιήσεις στην αγορά παράνομων ουσιών που συνδέεται με κινδύνους για τη δημόσια υγεία

Παράλληλα με την κοκαΐνη, η κατανάλωση συνθετικών διεγερτικών ουσιών συνδέεται με κινδύνους τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική υγεία. Οι περισσότεροι δείκτες δείχνουν ότι η αμφεταμίνη παραμένει η πιο διαδεδομένη παράνομη συνθετική διεγερτική ουσία στην Ευρώπη. Ωστόσο, στην αγορά ναρκωτικών κυκλοφορούν πολλές και διαφορετικές ουσίες, ενώ υπάρχουν ενδείξεις από τις οποίες προκύπτει ότι τόσο η μεθαμφεταμίνη όσο και οι συνθετικές καθινόνες συμβάλλουν πλέον περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν στα προβλήματα της Ευρώπης που σχετίζονται με τις διεγερτικές ουσίες. Οι χρήστες ενδέχεται να θεωρούν ότι οι διεγερτικές ουσίες είναι παρεμφερείς ως προς την επίδρασή τους και να είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν νέα προϊόντα με βάση τη διαθεσιμότητά τους στην αγορά. Καθώς οι συνθετικές διεγερτικές ουσίες είναι πιθανόν επίσης να διατίθενται σε παρόμοιας εμφάνισης σκόνες ή χάπια, οι χρήστες ενδέχεται ενίοτε να μη γνωρίζουν ποια συγκεκριμένη διεγερτική ουσία ή ποιον συνδυασμό διεγερτικών ουσιών καταναλώνουν. Αυτές οι ουσίες μπορούν επίσης να βρεθούν σε δισκία που κυκλοφορούν στην αγορά ως MDMA. Συνολικά, από τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα προκύπτει ότι οι χρήστες ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ως προς τις αρνητικές επιδράσεις στην υγεία τους, συμπεριλαμβανομένων δηλητηριάσεων, οξέων και χρόνιων προβλημάτων ψυχικής υγείας, λοιμωδών νοσημάτων και θανάτων, μέσω της χρήσης, ενδεχομένως εν αγνοία τους, ουσιών υψηλότερης δραστικότητας ή νεότερων ουσιών και της υιοθέτησης συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.

Μεγαλύτερη αναγνώριση του ρόλου που διαδραματίζουν οι διεγερτικές ουσίες στις βλάβες που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών

Τα άτομα που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από ασθένειες που μεταδίδονται με το αίμα ή να πεθάνουν από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Παρά τη συνεχιζόμενη μείωση της ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη, η συγκεκριμένη συμπεριφορά εξακολουθεί να ευθύνεται για δυσανάλογο ποσοστό επιβλαβών επιδράσεων που προκαλούν οι παράνομες ουσίες. Ιστορικά, η ηρωίνη είναι η κυριότερη ουσία που συνδέεται με την ενέσιμη χρήση. Ωστόσο, και άλλες ουσίες, συμπεριλαμβανομένων διεγερτικών και φαρμακευτικών ουσιών, χρησιμοποιούνται πλέον συχνότερα σε ενέσιμη μορφή, είτε μόνες τους είτε σε συνδυασμό με ηρωίνη ή άλλα οπιοειδή. Η ενέσιμη χρήση διεγερτικών ουσιών σχετίζεται με πρότυπα ενέσιμης χρήσης υψηλής συχνότητας και έχει συνδεθεί με τοπικές επιδημικές εξάρσεις του HIV σε πόλεις της Ευρώπης. Η ενέσιμη χρήση ανεπαρκώς διαλυμένων συνθετικών διεγερτικών ουσιών, φαρμάκων ή κρακ μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο αγγειακής βλάβης ή να προκαλέσει βακτηριακή λοίμωξη. Η ενέσιμη χρήση πολλαπλών ουσιών μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο υπερβολικής δόσης. Ως εκ τούτου, η κατανόηση των βλαβών που συνδέονται με τα μεταβαλλόμενα πρότυπα ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών είναι καίριας σημασίας για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων μείωσης της βλάβης που συνδέονται με αυτήν τη συμπεριφορά.

Ενδείξεις αυξημένης μεταβλητότητας στην αγορά MDMA, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα προϊόντων υψηλής καθαρότητας

Από τα τρέχοντα στοιχεία προκύπτει μια συνολικά σχετικά σταθερή κατάσταση όσον αφορά τη χρήση MDMA, μολονότι υπάρχει σημαντική ανομοιογένεια σε εθνικό επίπεδο. Η διαπίστωση αυτή έπεται μιας περιόδου κατά την οποία από τους δείκτες χρήσης της MDMA συναγόταν προσωρινή μείωση της χρήσης κατά τα πρώτα στάδια της πανδημίας COVID-19, όταν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης διατάραξαν τη νυχτερινή ζωή και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις που συνδέονται με τη χρήση αυτής της ουσίας. Η Ευρώπη παραμένει σημαντικό κέντρο παραγωγής MDMA, τόσο για εγχώρια κατανάλωση όσο και για εξαγωγές σε αγορές εκτός της ΕΕ. Με συνήθη περιεκτικότητα σε MDMA από 161 έως 173 χιλιοστόγραμμα, η συνολική δραστικότητα των δισκίων παραμένει υψηλή διαχρονικά, γεγονός που εγείρει ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο βλάβης της υγείας των χρηστών. Ωστόσο, ορισμένες πρόσφατες ενδείξεις υποδηλώνουν πιθανή μείωση του όγκου παραγωγής, ενώ παρατηρήθηκαν ορισμένες μειώσεις στην περιεκτικότητα των δισκίων σε MDMA. Δεν είναι σαφές αν τα δεδομένα αυτά υποδεικνύουν ότι οι παραγωγοί αντιμετωπίζουν προβλήματα στην προμήθεια των πρόδρομων χημικών ουσιών ή αν στρέφονται στην παραγωγή άλλων ουσιών που έχουν μεγαλύτερη ζήτηση ή είναι πιο επικερδείς, ή αν η αγορά ανταποκρίνεται σε μια διαπιστούμενη καταναλωτική ζήτηση για προϊόντα χαμηλότερης δραστικότητας. Ωστόσο, συνολικά, τα δισκία και οι σκόνες υψηλής καθαρότητας εξακολουθούν να είναι διαθέσιμα στην ευρωπαϊκή αγορά και τα δεδομένα αυτά είναι σημαντικά για την τεκμηρίωση των σχετικών παρεμβάσεων πρόληψης και μείωσης της βλάβης.

Μεγαλύτερη ποικιλομορφία στη διαθεσιμότητα και τη χρήση ουσιών

Ενδείξεις ότι η κεταμίνη έχει καθιερωθεί ως ουσία που προτιμούν ορισμένες ομάδες

Η ποσότητα κεταμίνης που κατάσχεται και αναφέρεται στο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης της ΕΕ για τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες ποικίλλει σημαντικά διαχρονικά, αλλά παραμένει σε σχετικά υψηλά επίπεδα τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με άλλες πληροφορίες, υποδεικνύει ότι η κεταμίνη είναι πιθανόν να διατίθεται συστηματικά σε ορισμένες εθνικές αγορές ναρκωτικών και έχει καθιερωθεί ως ουσία που προτιμούν περισσότερο ορισμένες ομάδες. Η κεταμίνη συνήθως λαμβάνεται από τη μύτη, αλλά μπορεί επίσης να χορηγηθεί με ένεση. Έχει συνδεθεί με διάφορες δοσοεξαρτώμενες οξείες και χρόνιες βλάβες, οι οποίες στους μακροχρόνιους χρήστες περιλαμβάνουν ουρολογικές επιπλοκές και παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος. Κεταμίνη προστίθεται επίσης σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, όπως σκόνες και δισκία MDMA. Βρίσκεται επίσης σε συνδυασμό με ουσίες που πωλούνται ως «ροζ κοκαΐνη», ένα προϊόν που φαίνεται να προσελκύει ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον των χρηστών. Στην Ευρώπη, ο όρος «ροζ κοκαΐνη» αναφέρεται συνήθως στον συνδυασμό κεταμίνης με άλλες συνθετικές ουσίες, όπως αμφεταμίνες ή MDMA. Όπως επισημαίνεται σε άλλα σημεία της Ευρωπαϊκής Έκθεσης για τα Ναρκωτικά 2023, τα άτομα που κάνουν χρήση συνδυασμών ουσιών ενδέχεται να μη γνωρίζουν τις ουσίες που χρησιμοποιούν ή ότι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων ουσιών ενέχουν κινδύνους την υγεία τους.

Ανησυχίες για την υγεία που προκαλούνται από τη χρήση υποξειδίου του αζώτου από τους νέους

Σε πρόσφατη ανασκόπηση του EMCDDA επισημαίνεται ότι σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ υπάρχουν ενδείξεις αύξησης της χρήσης υποξειδίου του αζώτου, γνωστού και ως ιλαρυντικού αερίου, για σκοπούς τοξίκωσης. Το υποξείδιο του αζώτου έχει διάφορες εμπορικές χρήσεις και οι απόψεις διίστανται σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η ουσία αυτή συνδέεται με δυσμενείς συνέπειες για την υγεία, ιδίως χρηστών στην περιστασιακή χρήση του. Ωστόσο, η εντατική και χρόνια χρήση υποξειδίου του αζώτου έχει συνδεθεί με βλάβες στην υγεία, όπως δηλητηριάσεις, εγκαύματα και τραυματισμοί στους πνεύμονες και, σε ορισμένες περιπτώσεις παρατεταμένης έκθεσης, με νευρολογικές παθήσεις από την έλλειψη βιταμίνης B12. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις, η απόρριψη των μικρών δοχείων από ανοξείδωτο χάλυβα έχει επίσης αποτελέσει ζήτημα που αφορά τα απορρίμματα που συνδέονται με τη χρήση ουσιών. Η ουσία αυτή φαίνεται ότι έχει καταστεί πιο προσβάσιμη και φθηνότερη λόγω της αυξημένης διαθεσιμότητας σε ορισμένες χώρες μεγαλύτερων δοχείων αερίου που προορίζονται για «ψυχαγωγική» χρήση, τα οποία είναι πιθανόν επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο βλαβών στους πνεύμονες εξαιτίας της υψηλότερης πίεσης του περιεχομένου τους. Ως εκ τούτου, από το σύνολο των διαθέσιμων στοιχείων προκύπτει η αναγκαιότητα υπηρεσιών πρόληψης και μείωσης της βλάβης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που συνδέονται με τη χρήση της εν λόγω ουσίας. Επί του παρόντος, οι ρυθμιστικές προσεγγίσεις για την πώληση και τη χρήση αυτής της ουσίας διαφέρουν από χώρα σε χώρα.

Ενδείξεις αύξησης της διαθεσιμότητας και της παραγωγής συνθετικών καθινονών στην Ευρώπη

Οι συνθετικές καθινόνες, π.χ. οι ουσίες 3-MMC και 3-CMC, οι οποίες διατίθενται στην αγορά ως υποκατάστατα ουσιών όπως η αμφεταμίνη και η MDMA, πωλούνται ενίοτε καταχρηστικά ως άλλες ουσίες. Μολονότι ο αριθμός των κατασχέσεων παραμένει σχετικά χαμηλός, σε ορισμένες περιπτώσεις κατασχέσεων έχουν εντοπιστεί πολύ μεγάλες ποσότητες συνθετικών καθινονών, οι οποίες συνήθως προέρχονται από την Ινδία. Από τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με στοιχεία που αποδεικνύουν ότι συνθετικές καθινόνες παράγονται επίσης στην Ευρώπη, προκύπτει ότι η διαθεσιμότητα αυτών των ουσιών αυξάνεται στην Ευρώπη ενώ φαίνεται ότι μπορεί να διαδραματίσουν έναν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην αγορά διεγερτικών ουσιών στο μέλλον. Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται επίσης ότι οι αρχές επιβολής του νόμου θα έχουν να αντιμετωπίσουν προκλήσεις, όπως για παράδειγμα, με χημικά «μεταμφιεσμένες» και μη ελεγχόμενες μορφές συνθετικών καθινονών που διακινούνται στην Ευρώπη με σκοπό την επακόλουθη επιτόπου μετατροπή τους σε ελεγχόμενες καθινόνες. Δεδομένων των ποσοτήτων των πρόδρομων χημικών ουσιών που κατασχέθηκαν, πιθανολογείται ότι ήδη πραγματοποιείται παραγωγή μεγάλης κλίμακας τόσο για την ευρωπαϊκή όσο και, ενδεχομένως, για άλλες αγορές.

Πιθανές αρνητικές συνέπειες του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για τις θεραπευτικές δυνατότητες των ψυχεδελικών ουσιών

Τόσο το ενδιαφέρον σε κλινικό επίπεδο όσο και το ευρύτερο ενδιαφέρον για την πιθανή θεραπευτική χρήση ορισμένων ψυχεδελικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων νέων και ελάχιστα γνωστών ουσιών, έχουν αυξηθεί. Ένας αυξανόμενος αριθμός κλινικών μελετών ερευνά τις δυνατότητες μιας σειράς ψυχεδελικών ουσιών για τη θεραπεία διαφόρων διαταραχών ψυχικής υγείας. Μολονότι ορισμένες έρευνες φαίνονται ελπιδοφόρες, η γενίκευση στον τομέα αυτόν είναι δύσκολη, καθώς μεγάλο μέρος της έρευνας βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, επίσης λόγω του μεγάλου αριθμού των υπό εξέταση χημικών ουσιών και του ευρέος φάσματος των διαταραχών που μελετώνται. Για τις εξελίξεις αυτές υπήρχε σημαντική προβολή στα μέσα ενημέρωσης, εκφράζεται δε η ανησυχία ότι είναι πιθανό να ενθαρρύνουν την ευρύτερη πειραματική χρήση αυτών των ουσιών χωρίς ιατρική υποστήριξη, θέτοντας ενδεχομένως ορισμένα ευάλωτα άτομα σε κίνδυνο. Ταυτόχρονα, υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι, τόσο εντός όσο και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υλοποιούνται προγράμματα χωρίς κανένα πλαίσιο και έλεγχο που περιλαμβάνουν τη χρήση ψυχεδελικών ουσιών με στόχο την ευεξία, τη θεραπεία ή την πνευματική ανάταση. 

Πιο σύνθετες προκλήσεις που σχετίζονται με τα οπιοειδή

Τα προβλήματα με τα οπιοειδή στην Ευρώπη εξελίσσονται

Η ηρωίνη παραμένει το πιο διαδεδομένο παράνομο οπιοειδές στην Ευρώπη, καθώς και η ουσία που ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό της επιβάρυνσης της υγείας που αποδίδεται στη χρήση παράνομων ουσιών. Ωστόσο, από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει επίσης ότι η ηρωίνη δεν διαδραματίζει πλέον κεντρικό ρόλο όπως στο παρελθόν και ότι τα συνθετικά οπιοειδή φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στα προβλήματα που σχετίζονται με τα οπιοειδή σε ορισμένες χώρες. Η ποσότητα ηρωίνης που κατασχέθηκε στα κράτη μέλη της ΕΕ υπερδιπλασιάστηκε το 2021 και ανήλθε σε 9,5 τόνους, η δε Τουρκία κατέσχεσε μια πρωτοφανή ποσότητα που ανήλθε σε 22,2 τόνους. Παρά τις εν λόγω μεγάλες κατασχέσεις, έχουν σημειωθεί αμελητέες μόνο μεταβολές στην τιμή ή την καθαρότητα της ηρωίνης σε επίπεδο λιανικής πώλησης και, συνολικά, τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η διαθεσιμότητα ηρωίνης παραμένει σχετικά υψηλή. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία από τα οποία να προκύπτει σημαντική αύξηση των νέων χρηστών ηρωίνης, ενώ οι δείκτες υποδεικνύουν ότι, στις περισσότερες χώρες, τα άτομα που κάνουν χρήση της ουσίας αυτής αποτελούν έναν γηράσκοντα πληθυσμό, πολλοί δε εξ αυτών λαμβάνουν υποστήριξη επί μακρόν από τις υπηρεσίες για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών καθώς και από άλλες υπηρεσίες υποστήριξης.

Η ηρωίνη διαδραματίζει λιγότερο σημαντικό ρόλο στα προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση οπιοειδών, αλλά παραμένει σημαντική αιτία επιβλαβών συνεπειών

Ενώ η ηρωίνη εξακολουθεί να είναι υπεύθυνη για την πλειονότητα των θανάτων που σχετίζονται με τα οπιοειδή συνολικά, ο αριθμός των χωρών στις οποίες συμβαίνει αυτό έχει μειωθεί. Από τα στοιχεία σχετικά με τα περιστατικά οξείας δηλητηρίασης από τη συγκεκριμένη ουσία στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων προκύπτει επίσης ότι, σε ορισμένες πόλεις, άλλα οπιοειδή έχουν ξεπεράσει την ηρωίνη ως αιτία τέτοιων περιστατικών. Τα αιτήματα θεραπείας για τα προβλήματα εξάρτησης από τη συγκεκριμένη ουσία έχουν επίσης μειωθεί. Από πολλές απόψεις, φαίνεται ότι η ηρωίνη διαδραματίζει λιγότερο σημαντικό ρόλο στα προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση ουσιών, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ως θετική εξέλιξη.· Ωστόσο, χρειάζεται να επισημανθούν σημαντικά θέματα. Ο πληθυσμός των ατόμων που κάνουν χρήση ηρωίνης στην Ευρώπη παραμένει μεγάλος και οι ανάγκες τους για υγειονομική φροντίδα και υποστήριξη γίνονται όλο και πιο σύνθετες. Η πολλαπλή χρήση ουσιών είναι πλέον συχνή στη χρήση οπιοειδών, ενώ οι αλληλεπιδράσεις ουσιών –συχνά όταν η ηρωίνη χρησιμοποιείται μαζί με άλλες ουσίες– φαίνεται να έχουν πλέον βαρύνουσα σημασία όσον αφορά την αύξηση του κινδύνου βλάβης. Επιπλέον, τα καθιερωμένα και τα νέα συνθετικά οπιοειδή συνδέονται ολοένα και περισσότερο τόσο με τη νοσηρότητα όσο και με τη θνησιμότητα που σχετίζονται με ουσίες και, σε ορισμένες χώρες, αποτελούν πλέον την κύρια αιτία των προβλημάτων που σχετίζονται με τα οπιοειδή.

Απαιτείται διεπιστημονική υποστήριξη για τη θεραπεία ενός γηράσκοντος πληθυσμού χρηστών οπιοειδών

Σύμφωνα με τρέχουσες εκτιμήσεις, θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών έλαβαν περίπου οι μισοί από τους χρήστες οπιοειδών υψηλού κινδύνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2021, δηλαδή περίπου 511 000 (524 000 συμπεριλαμβανομένων της Νορβηγίας και της Τουρκίας). Τα διαθέσιμα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της θεραπείας αγωνιστών οπιοειδών, καθώς έχουν διαπιστωθεί θετικά αποτελέσματα για την υγεία και την κοινωνία, όπως η μείωση του κινδύνου θνησιμότητας. Ωστόσο, πάνω από το 60 % των ατόμων που λαμβάνουν θεραπεία με αγωνιστές οπιοειδών είναι σήμερα ηλικίας άνω των 40 ετών, ενώ λιγότερο από 10 % είναι κάτω των 30 ετών. Αυτό σημαίνει ότι οι υπηρεσίες πρέπει να καλύπτουν ένα πιο πολύπλοκο σύνολο αναγκών υγειονομικής φροντίδας ενός πληθυσμού που καθίσταται ολοένα και πιο ευάλωτος. Απαιτούνται αποτελεσματικές παραπομπές σε υπηρεσίες οι οποίες συνδέονται με τις ανάγκες της ηλικίας αυτού του πληθυσμού. Η θεραπεία αυτής της συχνά ιδιαίτερα περιθωριοποιημένης ομάδας πρέπει επίσης να ανταποκρίνεται σε ένα σύνθετο σύνολο προβλημάτων που δεν σχετίζονται μόνο με τη χρήση ναρκωτικών, αλλά και με θέματα ψυχικής υγείας, κοινωνικής απομόνωσης, απασχόλησης και στέγασης. Συνεπώς, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη δημιουργία αποτελεσματικών διυπηρεσιακών συνεργασιών με τις υπηρεσίες υγείας και υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης.

Ανάγκη καλύτερης κατανόησης του ρόλου που διαδραματίζει η πολλαπλή χρήση ναρκωτικών στη θνησιμότητα από οπιοειδή

Τα οπιοειδή, συνήθως σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, παραμένουν οι συχνότερα αναφερόμενες ουσίες σε θανάτους που οφείλονται στα ναρκωτικά. Ενώ η τάση του αριθμού των θανάτων από υπερβολική δόση οπιοειδών εμφανίζει σταθερότητα, το ποσοστό των θανάτων ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας αυξάνεται. Ο ρόλος που διαδραματίζει η ηρωίνη στα συνολικά ποσοστά θανάτων φαίνεται να μειώνεται σε ορισμένες χώρες. Επισημαίνεται επίσης ότι, στις περιπτώσεις θανάτων που συνδέονται με την ηρωίνη, σπανίως η ουσία αυτή εντοπίζεται μόνη, γεγονός που υποδηλώνει ότι η χρήση πολλαπλών ουσιών είναι ο κανόνας. Οσάκις υπάρχουν διαθέσιμες λεπτομερείς τοξικολογικές πληροφορίες σχετικά με θανάτους που οφείλονται στην ηρωίνη, συχνά διαπιστώνεται παρουσία και άλλων οπιοειδών και φαρμάκων τα οποία ενδέχεται να έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Σε ορισμένες χώρες φαίνεται να αυξάνονται οι θάνατοι που οφείλονται σε διεγερτικές ουσίες, συχνά σε συνδυασμό με οπιοειδή, ενώ σε διεγερτικές ουσίες οφείλονται συχνότερα θάνατοι ατόμων μικρότερης ηλικίας. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί ότι η πολλαπλή χρήση ουσιών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη θνησιμότητα που οφείλεται στα ναρκωτικά, η διαπίστωση δε αυτή αναδεικνύει την ανάγκη βελτίωσης των τοξικολογικών δεδομένων. Λόγω της πολλαπλής χρήσης και της αλληλεπίδρασης των ουσιών χρειάζεται αναθεώρηση της υποστήριξης που παρέχεται. Για παράδειγμα, η χρήση διεγερτικών ουσιών ή συνθετικών οπιοειδών, σε συνδυασμό με ηρωίνη, επηρεάζει την υλοποίηση και την αποτελεσματικότητα ορισμένων παρεμβάσεων για τη μείωση του κινδύνου υπερβολικής δόσης, καθώς η υπερβολική δόση με συνθετικά οπιοειδή υψηλής δραστικότητας ενδέχεται να καταστήσει αναγκαία τη χορήγηση πολλαπλών δόσεων ναλοξόνης, μιας φαρμακευτικής ουσίας που είναι ανταγωνιστής των οπιοειδών.

Αλληλεπιδράσεις μεταξύ νέων βενζοδιαζεπινών και οπιοειδών

Λόγω της έλλειψης τοξικολογικών δεδομένων, δεν είναι σαφής ο ρόλος που διαδραματίζουν οι βενζοδιαζεπίνες στους θανάτους που οφείλονται σε οπιοειδή. Στην Ευρώπη διατίθενται μη ελεγχόμενες και νέες βενζοδιαζεπίνες· ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία είναι περιορισμένα σχετικά με την έκταση της χρήσης τους. Παρ’ όλα αυτά, τα διαθέσιμα στοιχεία καταδεικνύουν επαρκώς ότι οι ουσίες αυτές ενδέχεται να έχουν σημαντικές συνέπειες στην υγεία, ιδίως όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. Συχνά είναι πολύ φθηνές και συνδυάζονται, κυρίως από νεαρά άτομα με αλκοόλ, ενίοτε προκαλώντας δυνητικά σοβαρές συνέπειες για την υγεία ή αποκλίνουσα συμπεριφορά. Συνδέονται επίσης με την αύξηση του κινδύνου θανάτου από υπερβολική δόση οπιοειδών και, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, το ποσοστό των θανάτων από υπερβολική δόση που σχετίζονται με βενζοδιαζεπίνες αυξήθηκε σε ορισμένες χώρες. Ένα παράδειγμα της πολυπλοκότητας που είναι πιθανόν πλέον να υπάρχει στην αγορά ναρκωτικών προέρχεται από την Εσθονία, όπου πρόσφατα κατασχέθηκαν συνδυασμοί ουσιών που περιείχαν το νέο συνθετικό οπιοειδές μετονιταζένιο και μια νέα βενζοδιαζεπίνη, τη βρομαζολάμη.

Νέα συνθετικά οπιοειδή

Τα προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση ουσιών στη Βόρεια Αμερική αποτελούν παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο αλλαγές στη διαθεσιμότητα και τη χρήση οπιοειδών μπορούν να έχουν σημαντικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Συγκεκριμένα, τα υψηλής δραστικότητας παράγωγα φαιντανύλης έχουν εν πολλοίς εκτοπίσει τα συνταγογραφούμενα οπιοειδή και την ηρωίνη και έχουν καταστεί η κύρια αιτία της επιδημίας των θανάτων που οφείλονται σε οπιοειδή. Νέα συνθετικά οπιοειδή αναφέρονται στην Ευρώπη και η χρήση τους ενδέχεται να γίνεται ολοένα και πιο συχνή σε ορισμένες περιοχές, αλλά επί του παρόντος η διαθεσιμότητα και χρήση τους είναι πολύ διαφορετική από εκείνη της Βόρειας Αμερικής, καθώς τα σημαντικά προβλήματα που προκαλούν αυτές οι ουσίες περιορίζονται κυρίως σε ορισμένες χώρες της βόρειας Ευρώπης και της Βαλτικής. Το 2021, τα κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν σχεδόν 140 θανάτους που σχετίζονταν με τη φαιντανύλη. Ωστόσο, σημαντικό ποσοστό αυτών των θανάτων θεωρείται ότι συνδέεται με τη φαιντανύλη που εκτρέπεται από τη θεραπευτική χρήση της. Παρότι ο αριθμός των σχετικών θανάτων ενδέχεται να υποεκτιμάται, δεν είναι συγκρίσιμος με τους χιλιάδες θανάτους που συνδέονται με τη φαιντανύλη και αναφέρθηκαν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στη Βόρεια Αμερική. Πάντως, μεταξύ των ετών 2009 και 2022, εντοπίστηκαν συνολικά 74 νέα οπιοειδή στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών, ενώ μέσω του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης της ΕΕ εντοπίστηκε ένα ακόμη νέο συνθετικό οπιοειδές το 2022 και τρία κατά τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2023. Ωστόσο, τα περισσότερα από τα νέα οπιοειδή που ανιχνεύθηκαν τα τελευταία χρόνια δεν ανήκουν στην ομάδα της φαιντανύλης, αλλά μάλλον στα υψηλής δραστικότητας οπιοειδή της βενζιμιδαζόλης (νιταζενίου). Τα διαθέσιμα στοιχεία από κατασχέσεις, κατάλοιπα συρίγγων και τοξικολογικά ευρήματα που αναφέρθηκαν από τις χώρες της Βαλτικής υποδηλώνουν αύξηση της διαθεσιμότητας και των βλαβών (συμπεριλαμβανομένων των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά) κατά τη διάρκεια του 2022 στις χώρες αυτές, ιδίως όσον αφορά τα οπιοειδή της βενζιμιδαζόλης και την καρφαιντανύλη, ένα παράγωγο της φαιντανύλης. Σε πρόσφατες κατασχέσεις βρέθηκαν επίσης νέα συνθετικά οπιοειδή σε συνδυασμούς ουσιών που περιείχαν μια νέα βενζοδιαζεπίνη και την ηρεμιστική ουσία για ζώα ξυλαζίνη. Αυτοί οι συνδυασμοί, γνωστοί αντίστοιχα ως «benzo-dope» και «tranq-dope», αναφέρθηκαν επίσης στη Βόρεια Αμερική, όπου συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο θανάτου από υπερβολική δόση. Καθώς τα νέα συνθετικά οπιοειδή είναι υψηλής δραστικότητας, μια μικρή ποσότητα αρκεί για την παραγωγή μεγάλου αριθμού τυπικών δόσεων και μπορεί να ενέχει αυξημένο κίνδυνο απειλητικής για τη ζωή τοξίκωσης. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και αν τα προβλήματα σε αυτόν τον τομέα είναι επί του παρόντος σχετικά περιορισμένα, η συγκεκριμένη ομάδα ουσιών συνιστά απειλή, καθώς ενδέχεται να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην υγεία και ασφάλεια στην Ευρώπη στο μέλλον.

Η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί για τις πιθανές επιπτώσεις της απαγόρευσης της καλλιέργειας της οπιούχου παπαρούνας στο Αφγανιστάν

Το μεγαλύτερο μέρος της ηρωίνης που καταναλώνεται στην Ευρώπη προέρχεται από οπιούχες παπαρούνες που καλλιεργούνται στο Αφγανιστάν. Τον Απρίλιο του 2022, οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν την απαγόρευση της καλλιέργειας της οπιούχου παπαρούνας, οπότε τέθηκε το ερώτημα ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της απαγόρευσης αυτής στη χρήση οπιοειδών στην Ευρώπη. Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν τον Αύγουστο του 2021, εκτιμάται ότι η καλλιέργεια της οπιούχου παπαρούνας αυξήθηκε το 2022 κατά σχεδόν ένα τρίτο. Ωστόσο, από προκαταρκτικές πληροφορίες για το 2023 προκύπτει ότι η καλλιεργούμενη έκταση έχει μειωθεί σημαντικά. Επιπλέον, τα παράλληλα μέτρα που θεσπίστηκαν για τη μείωση της παρασκευής μεθαμφεταμίνης φαίνεται ότι είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η δυνατότητα παραγωγής της, η οποία ενδέχεται να έχει περιοριστεί σε κάποιο βαθμό. Αν και απαιτούνται περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία για την επαλήθευση των συμπερασμάτων αυτών, τα διαθέσιμα επί του παρόντος στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει πιθανότητα σημαντικής μείωσης τόσο της παραγωγής οπίου όσο και της παραγωγής μεθαμφεταμίνης στο Αφγανιστάν το 2023. Ωστόσο, υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους είναι δύσκολο να προβλεφθούν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της απαγόρευσης της καλλιέργειας της οπιούχου παπαρούνας. Η οικονομική δυσπραγία που αντιμετωπίζουν οι αγρότες στη χώρα αυτή είναι πιθανό, για παράδειγμα, να δυσχεράνει από πολιτική άποψη τη διατήρηση αυτού του περιορισμού σε βάθος χρόνου. Επιπλέον, η ύπαρξη αποθεμάτων και το ότι συνήθως χρειάζονται πάνω από 12 μήνες πριν η συγκομιδή οπίου εμφανιστεί στην ευρωπαϊκή λιανική αγορά ναρκωτικών ως ηρωίνη καθιστούν επίσης πολύ πρώιμη την πρόβλεψη του αντικτύπου στη διαθεσιμότητα των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Ωστόσο, εάν επιβληθεί και διατηρηθεί η απαγόρευση καλλιέργειας οπίου, αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη διαθεσιμότητα της ηρωίνης. Μια προηγούμενη βραχυπρόθεσμη απαγόρευση της παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν οδήγησε σε ελλείψεις ηρωίνης στην Ευρώπη, οι οποίες, σε ορισμένες χώρες, συνδέθηκαν με μακροπρόθεσμες αλλαγές στα πρότυπα χρήσης οπιοειδών. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει κάθε πιθανή συνέπεια μιας ενδεχόμενης μείωσης της διαθεσιμότητας ηρωίνης από το 2024 και μετά. Μια πιθανή συνέπεια θα μπορούσε να είναι η αύξηση της ζήτησης για θεραπεία οπιοειδών. Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι οποιαδήποτε έλλειψη στη διαθεσιμότητα της ηρωίνης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης συνθετικών οπιοειδών. Δεδομένου ότι οι εξελίξεις στον τομέα αυτό παραμένουν επί του παρόντος αβέβαιες, απαιτείται εντατική παρακολούθηση. Σε περίπτωση που παρατηρηθούν αλλαγές, ενδέχεται να χρειαστεί η λήψη μέτρων, τα οποία θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την ενίσχυση των θεραπευτικών υπηρεσιών, την αναθεώρηση στρατηγικών μείωσης της βλάβης και την εφαρμογή αυστηρότερων μέτρων επιβολής που θα στοχεύουν στον περιορισμό της προσφοράς συνθετικών οπιοειδών. Τέλος, ενδέχεται να υπάρξει κίνδυνος πρόσθετων προκλήσεων στον τομέα της ασφάλειας, όπως η αύξηση των ροών παράτυπων μεταναστών από το Αφγανιστάν λόγω της επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης του φτωχού αγροτικού πληθυσμού της χώρας.

Παραπομπές

Προτεινόμενη αναφορά: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (2023), Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2023: Τάσεις και εξελίξεις, https://www.emcdda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023/drug-situation-in-europe-up-to-2023_el

Κωδικοί αναγνώρισης:

HTML: TD-02-23-150-EL-Q
ISBN: 978-92-9497-927-8
DOI: 10.2810/304095